Daniel Bruun Iceland Routes over the Highlands

I. AÐALLEIÐIN YFIR SPRENGISAND liggur úr Suðurþingeyjarsýslu, frá efsta bœnum í Bárðardal, Mýri (vestan Skjálfandafljóts), í útsuður yfir sandinn og að vaðinu við Sóleyjarhöfða; en þar skiftist vegurinn í tvent, og liggur önnur leiðin austan Þjórsár, en hin vestan. Frá Mýri er riðið í suður, að Íshólsvatni (1 1/4 stundar reið), og er þar góð beit sunnanvert við vatnið, þar sem eyðijörðin Íshóll liggur. Frá Íshóli er riðið í vestur yfir fjallið niður í Mjófadal og eftir honum í útsuður til áningarstaðanna Fremri- eða Ytri- mosa (2 stunda reið). Þaðan er 1/2 stundar reið til annars góðs áningarstaðar, Innrimosa. Þaðan er enn haldið í sömu átt fram með ánni yfir hrjóstrugt hæðaland suður undir Kiðagilshnúk (2 st. reið). Svo er farið yfir Kiðagil hérumbil 1/2 milu fyrir vestan ármót Kiðagilsár og Skjálfandafljóts, og stöðugt haldið í útsuður. (Þaðan og niður að ármótunum verður ekki komist yfir gilið, en við ármótin má komast yfir pað). Vilji menn nota annanhvorn hinna lélegu áningarstaða við Kiðagil, verða menn að sveigja út af aðalleiðinni í austur, annað- hvort í grastó norðan gilsins eða í Áfangatorfur sunnan þess, og er til hvorstveggja 1/2 stundar reið. Nota má og áningarstaðinn Fljótsdal (við Skjálfandafljót) nokkru sunnar, en á öllum þessum þremur stöðum er léleg beit. Frá vesturhluta Kiðagils, þar sem aðalleiðin liggur yfir það, er haldið áfram í útsuður. Þar hefst hinn eiginlegi Sprengisandur og nær alla leið suður að Eyvindarkofaveri. Er þá stefnt vestan við mikinn hæðaklasa, Fjórðungsöldu. A svæðinu millum Kiðagils og Fjórðungsöldu er hingað og þangað dálitið af mosa og í dældum ofurlítil grassnöp (fyrir fé). Fyrst er riðið fram með einni af uppsprettum Kiðagilsár, síðan er farið yfir Kiðagilsdrag, þá Hældrag, svo fram með Kvíslarbotnum og yfir Klyfberadrag, sem alt eru dældir, er stundum fyllast af vatni, en úr þeim er afrensli austur í Fljótið. Þvi næst er haldið upp á við og koniast menn þá brátt a móts við Fjórðungsöldu. Hafa menn þá nokkra hríð getað greini landnorðurhornið á Hofsjökli, en nú sést það greini- lega; og nú má og eygja Tungnafellsjökul og útnorðurhornið á Vatnajökli. Enn er stefnt í útsuður og riðið fram með Fjórðungsvatni, sem er aflangt vatn fyrir vestan Fjórðungsöldu, sem stundum þornar upp á sumrin. Frá Kiðagili að Fjórðungsöldu er 3 st. reið, fram með Fjórðungsvatni 1 st. reið. Vegurinn liggur enn í útsuður (frá suðurendanum á Fjórðungsvatni liggur leiðin til Jökuldals út af aðalleiðinni — 3 st. reið) yfir það svæði, er vötn deilast og falla bæði suður og norður. Brátt fer sandinum að halla suður á bóginn. Þjórsá sést ekki. Hofsjökull er á hægri hönd, en Tungnafellsjökull fram undan til vinstri handar. Svo er farið yfir Fjórðungakvísl, sem kemur úr Túngnafellsjökli. Hún er slæm yfirierðar á vorin. Frá Fjórðungsöldu að Fjórðungakvísl 2—3 st. reið. (1/a st. síðar liggur Arnarfellsvegurinn út úr vestur yfir Þjórsá; þar eru hlaðnar vörður) — Nú er farið yfir Hafurmýrardrag og -kvísl. — (Þar liggur út úr leiðin til jökuldals fyrir þá, sem koma að sunnan). — Arnarfell ið mikla er beint í vestur. — Hér má nú lika koma auga á Þjórsá. — Þá er farið yfir Hreysikvísl. Frá Fjórðungakvísl að Hreysikvísl 4 st. reið. Frá Hreysikvísl að Eyvindarkofaveri 3/4 st. reið. Eyvindarver eða -kofaver er stórt, mýrlent og grösugt láglendi, sem gengur eins og flói inn úr Þjórsárdalnum. Þar er ágæt beit. Menn tjalda sunnantil á mýrunum við rústirnar af Eyvindarkofa. Frá Eyvindarveri er riðið í útsuður fram með Þjórsá að Sóleyjarhöfða. Rétt fyrir neðan Eyvindarver er farið yfir Eyvindarkvísl með nokkuð blautum sandbotni. Síðan er riðið vestur fyrir Sandvatn, sem er lítið stöðuvatn, og jafnharðan á eftir austur fyrir Eyvindarvatn, sem er nokkru stærra. Þá er farið austanvert við stóra grasflá, hið svo nefnda Þúfuver, og eru útjaðrar þess blautir og hættulegir. Gegnum flána rennur Þúfuverskvísl frá austri og út í Þjórsa. Er sú kvísl töluvert athugaverð, með þvi bakkar hennar eru mjög blautir. Er þa haldið í austur fram með henni, unz komið er að dálitlum fossi, sem fellur niður basaltkletta. Er bezt að fara yfir hana a grýttu vaði rétt fyrir neðan fossinn. Skömmu síðar koma menn að tjaldstað, par sem sjá ma fjárrett, sem gangnamenn úr Rangárvallasýslu nota í fjallgöngum á haustin. Þar er gras og víðir. Halfri stundu síðar koma menn að Sóleyjarhöfða, sem er löng hæð eða höfði fram með Þjórsá. Frá Eyvindarveri að Sóleyjarhöfða 2 st. reið. Suðvestan við höfðann er vaðið, eina vaðið á Þjórsá áður en kemur niður í bygð fyrir sunnan. Er þar riðið f'rá eystri bakkanum út í lítinn húlma og þaðan yfir að vestri bakkanum. Á öllum þrem stoðum eru vörður, sem sýna hvar riða skal. Austurállinn er mjórri, en dýpri. Í leysingum á vorin og þegar miklir hitar ganga er vaðið ófært. Fyrir vestan vaðið er graslendi og kofi. Sé Sprengisandur farinn í gagnstæða átt (frá suðri til norðurs), er farið fram með Þjórsá að austan, milli Hofs- og Tungnafellsjökuls. Miðja vegu milli jöklanna sest Fjórðungsalda eins og flot hæð, sem rís upp úr sléttunni. Menn riða vestan við hana. Frá Fjórðungsöldu halda menn í landnorður að Kiðagili o. s. frv. K. LEIÐIN VESTAN ÞJÓRSÁR OFAN Í ÁRNESSÝSLU. Frá Sóleyjarhöfða er haldið áfram í útsuður, stöðugt fram með Þjórsá. Þá er farið yfir þessar ár: Knífá, sem stundum er ill yfirferðar (1 st. reið); Kisá, sem kemur undan Kerlingarfjöllum og ber fram jökulvatn og hefir því blautan og kvikan leirbotn (2 st. reið); Miklalæk (1/2 st. reið; svæðið milli hans og Kisár er kallað Kjálkaver og eru þar hagar); Dalsá (l 1/2 st. reið; svæðið milli hennar og Miklalækjar heitir Loðnaver og eru þar góðir hagar). — Frá Sóleyjarhöfða að Dalsá 5 st. reið. Fra Dalsá er haldið áfram að Geldingsá (1 1/2 st. reið), þaðan að Gljúfurá (1 1/2 st. reið), Blautukvísl (1 1/2 st. reið, — á milli Gljúfurár og Blautukvíslar heitir Starkaðsver), efri Skúmstungnaá (1 1/2 st. reið), neðri Skúmstungnaá (1 st. reið, — milli þeirra heitir Skúmstungur og er þar kofi og góðir hagar). Frá Dalsá í Skúmstungur 7 st. reið. Heðan er sveigt frá Þjórsá meir til útsuðurs yfir fell eitt, Sandafell, að Rauðá (l st. reið); siðan er farið fram hjá gili með fossi, högum og fjárrétt (i st. reið). Þá kemur Fossá (1/2 st. reið) og er þá komið inn í Þjórsárdal með mörgum eyðijörðum og bæjarrústum, sem Bruun rannsakaði 1896. Þá er haldið að Sandá (1 st. reið). Vestan árinnar sjást aftur brekkur, vaxnar skógi, og eftir 1/2 stundar reið koma menn að endastöð leiðarinn- ar, bænum Skriðufelli. Frá Skúmstungum að Skriðufelli 4 st. reið. L. LEIÐIN AUSTAN ÞJÓRSÁR OFAN Í RANGÁRVALLASÝSLU. Frá Sóleyjarhöfða að Tungnaá 2 daga ferð. Leiðin liggur yfir sanda svipaða Sprengisandi, ef til vill nokkru öldóttari. Það er riðið fram með Þjórsá að austan, en þó fyrst um sinn hérumbil l/4 mílu frá henni, til þess að forðast sandbleytu við bakkana í nokkrum smáám. Eftir 3 1/2 st. reið nálgast menn aftur Þjórsá og koma þá eftir 1/2 st. reið áfram í góða haga, við Hvannagil. Litlu norðar eru aðrir hagar rétt við Þjórsá; er hægt að finna þá, þvi þar er fallegur foss í ánni milli hólma og eyja. Er sá foss ýmist kallaður Hvannagilsfoss eða Kjálkaversfoss, og er seinna nafnið dregið af Kjálkaveri, sem liggur þar beint A móti. Frá Sóleyjarhöfða að Hvannagili 4 st. reið. Frá Hvannagili er haldið áfram í suður og riðið burt frá Þjórsá austur fyrir Búðarháls. Er þá fyrst farið yfir Svartá og síðan riðið niður undir Köldukvísl, straumharða jökulkvísl, sem vart er fær svo sunnarlega (ef til vill við Illugaver, í landnorðri). Við Köldukvísl eru lélegir hagar, Klifshagavellir, og er þar bygður kofi. Frá Hvannagili að Klifshagavöllum 2 st. reið. Frá Klifshagavöllum er riðið fram með Köldukvísl í útsuður með Búðarháls á hægri hönd til armótanna, þar sem Kaldakvísl fellur í Tuiignaá, og þaðan fram nieð henni, unz hún fellur í Þjórsá, og eru þar hagar. Yfir Tungnaá er farið á ferju. Þar eru sem stendur tveir bátar, sem notaðir eru af smölum á vorin og haustin. En þeir eru vanalega báðir við syðri bakkann, svo ekki verður komist yfir að norðan. Annar þeirra ætti að vera við nyrðri bakkann. Frá Tungna er haldið afram til næsta bæjar fyrir sunnan, Galtarlæk. M. ARNARFELLSLEIÐJN. Geti menn, þegar komið er að sunnan, ekki komist yfir Þjórsá við Sóleyjarhöfða, eða þykist menn, þegar komið er að norðan, sjá, að það sé ómögulegt, ættu menn að leggja leið sína fram með röndinni á Hofsjökli, þvi þá geta menn farið yfir jökulkvíslarnar eina og eina í senn, áður en vatnsmegn þeirra allra kemur saman í Þjórsá. Nauthagi Pegar menn koma að norðan, sveigja menn, þegar komið er yfir Fjórðungakvísl, lengra vestur á bóginn yíir að aðaluppsprettu Þjórsár (vörður sýna, hvar leiðin liggur út úr), og er þá fyrst farið yfir nokkrar hæðir, sem lengi vel skyggja á Þjórsá. Er þá aðallega stefnt dálítið fyrir norðan Arnarfell ið mikla, sem nú ber mest á. Síðan er farið yfir Þjórsá og því næst allar hinar svo nefndu Þjórsárkvíslar, hverja eftir aðra. Sumar þeirra geta verið talsvert straumharðar, og menn verða vel að gæta sin við sandbleytu í botni og við bakka. Vanalega mun þó varla við neina sérlega örðugleika að stríða. Eftir hérumbil 2 st. hæga reið yfir grýtta sanda, þar sem árnar stöðugt breyta farveg sinum, koma menn í útjaðarinn a stóruni sand- og melafláka og urðarölduni, sem mynda breitt belti fram með jökulröndinni. Er þá riðið í útsuður frarn með urðaröldununi og stefnt á Arnarfell ið mikla. Menn verða að ríða fót fyrir fót, þvi þar er ákaflega grýtt. Arnarfell ið mikla er eiginlega tvö fell, og ganga armar úr jöklinum fram á milli þeirra og kringum þau. Frá þeim koma hinar svo nefndu Arnarfllskvíslar. Nú er farið yfir hina nyrztu af þeim og riðið fram hjá nyrðra fellinu, sem er umkringt af tveimur jökulörmum, fram hjá hæsta tindinum a syðra fellinu, en við rætur þess er frabær jurtagróður, og er þá komið í ágæta haga sunnan undir fellinu í skjóli þess. Frá Sprengisandsveginum (fyrir sunnan Fjórðungakvísl) að Arnarfelli 4 st. reið. Frá Arnarfelli inu mikla er fyrst farið yíir Arnarfellskvísl og því næst fram með landsuðurhorni jökulsins, og er þá fylgt útjaðri urðarflákans, en þar vex víðir, hvannir og gras. Þá er fyrst farið yfir hinar svo nefndu Múlakvíslar, og frá hinni siðustu þeirra er skamt til Miklukvíslar, og rétt á eftir koma menn í áningarstaðinn Nauthaga við laugarnar undir fjallabelti í jökulröndinni. Frá Arnarfelli inu mikla að Nauthaga 2 1/2 — 3 st. reið. Frá Nauthaga er fyrst riðið í útsuður yfir hina mörgu arma Blautukvíslar og stefnt sunnanvert við Kerlingarfjöll. Til þess gengur tæp 1/2 st. og er farið yfir þar sem breiðast er. Botninn er ekki neitt scrlega slæmur. Þegar komið er alveg yfir um, geta menn haldið í boga fram með Blautukvísl, í landsuður að Sóleyjarhöfða. Frá Nauthaga að Sóleyjarhöfða 2 st. reið. Nú liggur leiðin suður á við fram með þjórsá, seni fyr er lýst. Þó ma einnig riða beint fra Nauthaga suður að Dalsá yfir hið flata hálendi, og er sú leið auðrötuð í góðu veðri. Annars skal þess getið, að, þegar vel stendur á og enginn vöxtur er í ánum, ma fara beina leið fra Arnarfelli inu mikla að Sóleyjarhöfða á 3-4 stundum. En það er naumast mikið unnið við að hætta á slíkt, og ættu menn heldur að riða hinn lengri og tryggari veg yfir Nauthaga. L oks skal þess getið, að bæði fra Nauthaga og frá Sóleyjarhöfða má riða á fám klukkustundum til Kerlingarfjalla. Frá Sóleyjarhöfða að Áskarðsá, sem er lélegur áningarstaður norðan við miðbik Kerlingarfjalla, er varla meir en 5 st. reið. Er þá stefnt milli Kerlingarfjalla og Hofsjökuls. Frá Askarðsá að Gránanesi á Kjalvegi er 3 st. reið. N. ÚTÚRLEIÐIN TIL JÖKULDALS (= Nýjadals) í Tungnafellsjökli. Hafi menn ekki notað hinn lélega áningarstað við Kiðagil, verður dagleiðin milli áningarstaðanna Innrimosa í Mjófadal og Eyvindarkofavers nokkuð löng, t. d. fyrir hesta undir þungum klyfjum. Það getur þá komið til greina að stytta dagleiðina með þvi, að gera þriggja stunda útúrdúr til Jökuldals (= Nýjadals) i útsuðurhorninu á Tungnafellsjökli, þvi þar eru hagar. Þegar komið er að norðan, sveigja menn þá út af leiðinni í landsuður, annaðhvort jafnskjótt og menn eru komnir fram hjá Fjórðungsvatni og stefna á suðurhornið a Tungnafellsjökli, eða, þegar þoka er, draga það, unz komið er að Fjórðungakvísl og halda þá fram með henni. Þegar komið er að sunnan, sveigja menn út af leiðinni nokkru fyrir sunnan Fjórðungakvísl. Frá Mjófadal og í Jökuldal 9 1/2 — 1O st. reið, frá Jökuldal að Eyvindarkofaveri 5 st. reið, og loks má fara frá Jökuldal beint til Arnarfells ins mikla á 6—7 stundum. Alt hið framantalda stundatal er miðað við nokkurnveginn meðalreið. En geti menn farið með meiri hraða, hafi góða hesta og ékki of marga klyfjahesta, má fara þetta á töluvert skemmri tíma. Til dæmis skal tilfært, hve lengi 6 alþingismenn, sem siðastliðið sumar fóru úr Suðurþingeyjarsýslu til Reykjavikur og riðu nijög hart, voru á leiðinni: Frá Mýri að Mosum 2 1/2 klukkustund. Frá Mosum að Kiðagili 1 1/2 kl. st. Frá Kiðagili að Arnarfelli inu mikla 9 1/4 kl. st. Fra Arnarfelli inu mikla að Nauthaga 2 kl. st. Frá Nauthaga að Dalsá 5 1/4 kl. st. Frá Dalsá í Skúmstungur 4 kl. st. Úr Skúmstungum að Skriðufelli 2 kl.st. Hér er viðstaða a endastöðvununi ekki talin með. þeir fóru frá Mýri 18. júli kl. 1 1/2 e. h. og komu að Skriðufelli 20. júli kl. 8 um kveldið. Þeir höfðu þannig riðið millum bygða á 54 1/2 kl. st. og sýnir það, að þeir hafa haft ágætishesta og sjálfir verið þolnir reiðmenn. Enn hraðari ferð hafði þó Jón Oddsson eitt sinn, er hann kom að sunnan. Hann fór þa þessa leið á 36 kl. st., en hann áði þ.i bæði sjaldan og stutt. Fyrst áði hann við Kisá 5 st. að degi til; í annað sinn við Eyvindarkofaver og ætlaði að hafa þar náttstað. En er hestar hans þrir fældust við ólætin í álftunum og ætluðu að strjúka burt, þá helt hann áfram eftir 3 st. bið. Síðan áði hann svolitið við Kiðagil. Þessa ferð fór hann 7.—8. sept. 1897 heimleiðis, er hann hafði fylgt Ferfatteren heraf yfir Sprengisand. 0. LEIÐIN FRÁ SPRENGISANDI OFAN Í EYJAFJÖRÐ. Vilji menn fara beina leið af Sprengisandi ofan í Eyjafjörð, þá er bezt að fara út af veginum hérumbil 1 1/2 st. reið fyrir sunnan Fjórðungsvati; Liggur þá leiðin í boga fyrst í útnorður að Laugafelli, siðan að Eystripollum og þaðan í norður með ofurlitlum halla til landnorðurs að Ullarvötnum og þaðan í austur niður í fjörðinn. Menn stefna beint á Laugafell, sem sést eins og einstakur hringmyndaður kollur góðan kipp fyrir norðan Hofsjökul. Menn fara yfir Bergvatnskvísl (= Bergkvísl) og fara svo upp á móti með hana á hægri hönd. Þegar hana þrýtur er 10 minútna reið vfir vörpin, unz menn koma að upptökum. Laugakvíslar, sem er ein af uppsprettum Jökulsár hinnar eystri. Er þá riðið fram með hægri bakka hennar, með Laugafell á vinstri hönd og Laugaöldu á hægri. Við ræturnar á Laugaöldu vestanverðri koma menn að laugum við eina af uppsprettum Laugakvíslar, sem kemur frá norðurrótunum á Laugaöldu. Þar eru allviðunanlegir hagar. Frá Sprengisandsveginum að Laugafelli 3 1/2 — 4 st. reið. Frá Jökuldal að Laugafelli 6 1/2 — 7 st. reið. Frá Arnarfelli inu mikla yfir Þjórsárkvíslar í landnorður og téða leið að Laugafelli 9 — 10 st. reið. Frá Laugafelli er riðið yfir grýtt svæði í útnorður og farið vfir litla á á leiðinni að Eystripollum — skamt frá Jökulsá hinni eystri — 1 1/2 st. reið. Við Eystripolla eru góðir hagar. Menn finna þá, ef ekki er farið of norðarlega. Annars er ekkert til að miða stefnuna við á þessari leið. Í dimmviðri eða þoku ætlu menn helzt að halda sér við hina eystri uppsprettu Laugakvíslar, síðan hana sjálfa að Jökulsá og svo þaðan afram að Eystripollum. Er þá komið á hinn svo nefnda Vatnahjallaveg, sem liggur af Kjalvegi beint að fjallinu Vatnahjalla inn af Eyjafirði. Er það fremur ógreiður og grýttur vegur, einkum siðasti kaflinn. Frá Hystripollum er haldið í norður og ögn til landnorðurs og er þa farið yfir eintómar urðir upp á móti að Ullarvötnum, sem eru 3 smávötn í auðn fyrir vestan Vatnalijalla, einkennilegt fjall, sein vegurinn dregur nafn sitt af. Menn koma að suðurenda vatnanna, fara fram með þeim að austan og stefna í norður með Hjallahnúk, einstökum hnúk, á hægri hönd, unz menn koma á brúnina fvrir ofan Kyjafjörð. Á síðasta kaflanum eru gamlar vörður, sem þó ekki ætíð eru a sem hentugustum stað. Leiðin niður i fjörðinn er örðug og svo er riðið í norður að bænum Tjörnum, sem liggur þar inst, austan árinnar. ]-:u þar fyrir vestan og nokkru sunnar liggi.ir dálítið kot. Frá Eystripollum að Ullarvötnum ................ 2 st. reið Fra Ullarvötnum á fjarðarbrúnina ................ l 1/2 " Af fjarðarbrúninni niður í botn hans ............. 1/2 " Þaðan að Tjörnum............................. 1/2 " Frá Eystripollum að Tjörnum. ................ 4 1/2 "— Frá Tjörnum til Akureyrar .................. 8 — 10 " Þess skal enn fremur getið, að úr Eyjafirði má riða til Lauga- fells gegnum Sölvadal og Þormóðsdal upp á hálendið. En í sjalfum dölunum er þó vegurinn ógreiðfær; aftur kvað hann ekki vera neitt afleitur, þegar komið er upp á hálendið, og þar eru að sögn fáeinar vörður. Einkum er brattinn ekki eins mikill og orðugur eins og upp frá Tjörnum. Sprengisandsvegurinn og þær leiðir, er að honum liggja, eru engan veginn eins óttalegar og menn hafa haldið. Og hvergi þurfa menn að riða meira en 8 — 10 stundir milli áningarstaða.*) Thjórsárdalur. *) J—0 er með levfi útg. teldð úr "Eimreiðinni", og er rjettritun því lítið öðruvísi en ella.

Zurück zu Inhalt